İlişki kavramsal olarak; iki şey arasında bağlantı, temas ve münasebet anlamlarına gelir.
İlişmek ise kavramsal olarak; bir şeye hafifçe dokunmak, takılmak anlamlarına gelmektedir…
Bu “ilişki ve ilişmek” kavramları üzerine düşünmemin nedeni aslında gerçekten yaşadıklarımız ilişki mi, neler yaşıyoruz ve yaşadıklarımızın hepsini nasıl ilişki başlığı altına topluyoruz, farklı duygularda ve davranışlarda yaşamış olsak bile soruları ile bağlantılı. Acaba “ilişki işte” deyip geçmek kolayımıza mı geliyor?
İlişki ve ilişmek kavramları üzerine bir ayrım yapmamın ve üstüne uzunca düşünmemin en temel sebebi çok sevdiğim bir filmde öylesine geçen, fakat gerçekten de derin anlamlar taşıyan şu replik oldu; “öyle sadece ilişerek ilişki olmaz”. Acaba artık günümüzde yaşadıklarımız ilişkiden çok ilişmek mi ve biz bu ilişme durumlarını ilişki mi sanıyoruz?
İlişkiler, aşk yüzyıllardır üzerine en çok yazılan, araştırmalar yapılan ve o kadar çalışmalara rağmen net bir tanımı yapılamayan kavramlar olarak hayatımızda olmaya devam ediyor. Tabii ki birçok tanımlamalar yapıldı. Evrimsel kuram kendi cephesinden inceledi, ilişkileri tanımladı; psikoloji ve sosyoloji kendi kuramları doğrultusunda inceledi ve tanımlamalar yaptı. Yapılan tanımlamalar arasında toplumlar arası, kültürler arası değişiklik göstereceği gibi kişilerin kendi ihtiyaçları, beklentileri, hayata bakışları, duyguları ve kişisel özellikleri doğrultusunda öznel olanlar da mevcut.
Çoğunluğun yaptığı tanımlar bireylere uymak zorunda değil, çünkü herkesin hayat dinamiği kendine özel. Fakat tanımlamalar %60 baz alınarak yapılır ve değerlendirilir. +%20 ve -%20 araştırmalarda çoğunluğun dışında kalan kısımlardır.
Psikolojide en bilinen ilişki tanımı “Aşk Üçgeni Kavramı” ile Sternberg’dir. Aşk Üçgeni; Yakınlık, Bağlanma, Tutku” kavramları çerçevesinde sekiz aşk türünden oluşur. Peki nedir bu sekiz aşk türü, neleri kapsar?
- Beğenme / Hoşlanma: Burada “yakınlık” vardır, tutku ve bağlanma hissedilmez.
- Çılgın Aşk: İlk görüşte aşk denilen yer işte burası ve dolayısıyla “tutku” var, yakınlık ve bağlılık ise hissedilmez.
- İçi Boş Aşk: “Bağlanma” vardır, tutku ve yakınlık hissedilmediği için ‘içi boş aşk‘ sınıfına girer.
- Romantik Aşk: “Tutku ve yakınlık” vardır, hem fiziksel hem duygusal çekimin en yüksek olduğu, fakat bağlanma hissinin olmadığı kısım.
- Arkadaşça Aşk: “Yakınlık ve bağlanma” vardır, uzun süreli bir arkadaşlığın aşk hali gibi olması durumudur ve tutku hissedilmez.
- Aptalca Aşk: “Tutku ve bağlanma” vardır, yakınlık hissedilmez.
- Mükemmel Aşk: “Tutku, bağlanma ve yakınlık” duygularının hepsinin olduğu ideal diye tabir edilen aşktır.
- Aşksızlık: Üçgenin hiçbir kavramının olmadığı, neden devam ettiği belli olmayan aşk türüdür.
İlginizi Çekebilir: Sevgiyi bulamıyor musun, belki de tazelemen gereken şey ruhundur?
Gerçekte yaşananlar…
Teorik tanımlamalar bu ve bunlara benzer şekillerde… Fakat gerçekte yaşananlar araştırmalardan, idealize edilen tanımlamalardan çok farklıdır. Çünkü insan standardı olan formüle edilebilecek bir canlı değildir; ilişki şöyle olur, böyle olur denilse de hepimizin yaşadıkları çok farklıdır, bir başkasıyla kıyaslanmayacak kadar da özeldir.
Bir de birlikteliklerle ilgili yeni nesil kavramlar var. Zamanın değişmesi ya da yaşantılarımızın değişmesine bağlı olarak romantik aşk tanımlarının tamamen dışında ağırlıklı olarak cinselliğe dayalı bazı kavramlar hayatımıza girmeye başladı. Nedir bu kavramlar dersek;
- One Night Stand: Tek gecelik birliktelik. Kişiler tanıştı ve cinsellik yaşamak için geceyi beraber geçirdi, sonrasında bir görüşme yok.
- Love Buddy: Seks arkadaşlığının yani f*ck buddy’nin duygusal hali gibi düşünebiliriz. Bu birliktelikte cinsellik yaşamak dışında sosyal aktiviteler yapılabilir, karşılıklı mesajlaşma veya aramalar olabilir, fakat bağlılık ve sadakat yoktur.
- Friends With Benefits: Dilimize “faydacı arkadaşlık” olarak çevrilen daha konforlu ve sağlıklı seksi barındıran bir birliktelik. Duygusal bağlılığın olmadığı ama yakınlık ilişkisinin söz konusu olduğu, karşılıklı anlayış ve iletişimin olduğu diğer birliktelikler kadar yüzeysel olmayan, kişiye duygusal anlamda da bir miktar doyum sağlayan ve temelinde seksin olduğu beraberlik türüdür. Genellikle ya arkadaşlığa dönüşür tamamen ya da partnerlerden biri romantik aşk yaşamaya başladığı zaman birliktelik sonlanır. Bazı istisnai durumlarda çiftler birbirine aşk beslemeye başlamayabilir ve birliktelik romantik aşka da evrilebilir.
Yeni nesil bu birliktelik tarzlarının adları birbirinden farklı olsa da gördüğümüz gibi amaç açık, görüşme nedenleri seks. Duygusallıktan uzak, sadakatin, güvenin ve bağlılığın olmadığı herkesin kendi hayatını yaşadığı sadece seks için yaşanan birliktelikler. Gerçek anlamda “ilişki” dediğimiz kavramdan bunları ayırmak gerekiyor sanki çünkü bunları romantik aşk sınıfında değerlendirmemiz imkansız…
Okuma Önerisi: İşte asırlardır sorulan o meşhur sorunun yanıtı: Güzellik nedir?
Gelelim şimdi asıl konuya; ilişki mi ilişmek mi?
Yeni nesil birliktelikler yaşıyor olmak veya bu şekilde yaşamaktan mutlu olmakta elbette bir sorun yok, partnerlerin karşılıklı onayı ve memnuniyeti var olduğu sürece kişilerin birliktelik tarzlarını değiştirene kadar mutlu oldukları şekilde yaşamaları normal ve tartışmaya kapalı bir konu. Ancak romantik ilişki dışında birliktelik yaşamaktan geri planda rahatsızlık duyup, zihinde ve duyguda yaşanılanları tam anlamıyla bir yere oturtamayan ve bunu partneriyle paylaşmayan, sadece onun istediği gibi duygudan, bağlılıktan uzak bir birliktelik yaşıyorsa, bunun ilişki değil ilişmek olduğunu kendilerine itiraf etmeleri ve kabul etmeleri gerekir.
İçinde sadece seksi barındıran birliktelikleri, gerçek anlamdaki ilişkiden ayırmakta fayda var. Kişinin isteği sadece cinsellik yaşamaksa bunu en baştan partnerine söylemesi doğru olacaktır, zira karşı tarafın beklentisi ve isteği bambaşka olabilir, böyle durumlarda da büyük hayal kırıklıkları yaşanılması kaçınılmazdır.
Kişinin isteğini belli etmediği karşı tarafla birliktelik yaşamak istediği için -mış gibi yaptığı zamanlar da ilişki değil ilişmek oluyor o birlikteliğin adı. Böyle durumlarda hep bir soru işareti, adı konulmamış bir huzursuzluk oluyor ve ilişkiye karşı bağlılıkla teslimiyet gelişemiyor.
- İlişkinin adı, tanımı her ne olursa olsun bu romantik ilişki de olabilir, friends with benefits de olabilir karşılıklı onay varsa, partnerler ortak beklenti de buluşuyor ise bu bir “ilişkidir.”
Ancak partnerlerden biri kendini belli etmiyor, her an gidecekmiş gibi o tarif edilemez rahatsızlık duyguları ile ilişkiyi yaşıyorsa, diğer partner ilişki içinde rahat değilse, duygusal teslimiyet yaşayamıyor, bağlılık hissedemiyorsa, aklında sürekli soru işaretleri ve huzursuzluğu varsa bu birliktelik nasıl adlandırılsa adlandırılsın adı ilişmektir.
İlişerek birliktelik yaşayanlar uzun vade tutarlı ve dengeli ilişki yürütemezler genellikle, kısa süreli de olsa birlikteliklerin de birkaç kez ayrılıklar, kafa karışıklıklarına bağlı gidişler ve gelişler yaşarlar. İlişerek birliktelik iki taraf içinde oldukça yorucu ve yıpratıcıdır, kısa süre gerçek bir yakınlık sağlarken bir anda tamamen uzaklaşarak soğukluk geliştirebilirler ve nihayetin de partnerlerden biri artık bu belirsizlik durumlarını ortadan kaldırmak için birlikteliğe son verir. İlişerek yaşanan her şey insanı rahatsız eder ve aidiyet geliştirilemez, ilişmeyen ilişki yaşamak isteyen kişiyi çok fazla yorar, yıpratır ve üzer.
Hadi gelin şimdi kendimize karşı dürüst olalım ve kendimizi hazır hissettiğimiz de şu soruyu soralım; “benim yaşadığım / yaşattığım ilişki mi ilişmek mi?”
Not 1: Filmin adı “Fakat Müzeyyen Bu Derin Bir Tutku”
Not 2: Yazımın tamamında hiçbir cinsiyete atıfta bulunulmamıştır, ilişkiler cinsiyetten ve cinsel yönelimden bağımsız insan olmak ile ilgili kavramlardır.
Kaynakça:
- Sternberg RJ. A triangular theory of love. In Psychology of Love (Eds RJ Sternberg, ML Barnes):68-99. New Haven, Yale University Press, 1988.
- Türk Dil Kurumu.
